بررسی برنامه ریزی توسعه صنایع دستی روستایی با تاکید بر گردشگری (محدوده مورد مطالعه،دهستان قلعه میران، شهرستان رامیان ، استان گلستان)

چکیده مفصل پژوهش: توسعه روستایی فرایند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در محیط روستا است، توسعه روستایی عبارت از سیستمی است که برخورد و واکنش بین علوم کشاورزی، علوم اجتماعی، مهندسی و مدیریت بوجود می آید. برای رسیدن به اهداف توسعه روستایی الزامیست بین این علوم ارتباط ایجاد کرد و علم مدیریت می تواند چاره ای برای جذب گردشگران و شناساندن توانمندی های مناطق روستایی بیاندیشد. عمدتاً گردشگران به دو دلیل به یک کشور و یا منطقه می روند، یا می خواهند از آثار باستانی دیدن کنند و یا اینکه از مناظر طبیعی دیدن نمایند و روستاها مکانی هستند که هر دو شکل بالا را دارا می باشند. در این بین روستائیان می توانند به روشهای زیر کسب درآمد کنند که عبارتند از : 1- به عنوان راهنما برای نشان دادن مکان های دیدنی . 2- از طریق فروش صنایع دستی خود، چرا که گردشگران معمولاً علاقه مندند از هر منطقه که بازدید می کنند یک یادگاری داشته باشند. توسعه گردشگری می تواند سبب پویایی و تقویت بنیه اقتصادی، رشد خلاقیت و نوآوری در اقتصاد، ایجاد بسترهای قانونی و انگیزش برای جلب توجه بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در ایجاد و توسعه زیر ساخت های صنعت گردشگری، هویت بخشی و ارتقاء شأن و منزلت ساکنین، تقویت روند توسعه اجتماعی و فرهنگی، حفاظت از منابع طبیعی و افزایش ظرفیت های اکولوژیک، حفظ و حراست از ارزشهای تاریخی و ... گردد. با گسترش گردشگری چیزی فراتر از اقتصاد بدست آمده و آن گسترش صلح و دوستی و حفظ حقوق انسان و طبیعت است. از طرف دیگر محور تحول مناطق ژئو استراتژیک عامل انسانی و منابع اقتصادی است. جاذبه های گردشگری محدوده مورد مطالعه: 1- قله زیبای قلعه ماران این قله زیبا ،کم نظیر و شاید هم بی نظیر همه روزه مخصوصاً در فصول بهار و تابستان پذیرای انبوهی از گردشگران است که عده ای برای کوهنوردی و در نهایت بالا رفتن از صخره بی نظیر آن، عده ای به لحاظ داشتن آب و هوای خنک و چشم اندازهای زیبای آن، و عده ای نیز برای پرواز با کایت و پاراگلایدر جذب آن شده اند. چشمه های آب معدنی، گیاهان دارویی خوراکی، منابع تأمین انرژی از چوب جنگلی و آبشار، آثار معنوی و ... همگی از جمله آ ثار و برکات کوه است و در حفظ تعادل ، روحیه نشاط و شادابی و درمان بسیاری از بیماریهای جسمی مفید بوده و موثر است و در جذب گردشگر در این منطقه نقش بسزایی دارد. 2- جنگل و مرتع جنگل های این منطقه یک ذخیره گاه جنگلی محسوب می شوند که به ذخیره گاه جنگلی زربین (کاج) معروف هستند. یکی دیگر از زیبائی های جنگل در این منطقه ابرناک بودن در اکثر مواقع سال است که زیبایی خاصی را به آن بخشیده است. فضای مه آلود که مدام در تغییر جا با آفتاب درخشان رقابت دارد چشم بینندگان و گردشگران را خیره می کند و بسیاری از طبیعت دوستان را تشویق ساخت سکونتگاه موقت و یا ویلایی در منطقه نموده است. 3 - استخر طبیعی گل رامیان این چشمه در حدود ? کیلومتری جنوب شهر رامیان و در دامنه کوه پنهان خانه اعجاز آفرینش خداوند را در شرق استان گلستان به نمایش گذاشته است. چشمه گل رامیان به صورت یک استخر طبیعی به طول ?? متر و به عرض ?? متر و به عمق ?? تا ?? متر و به روایتی ?? متر است که در ارتفاع ??? متری از سطح دریا قرار دارد. این چشمه در ? کیلومتری جنوب شهرستان رامیان و در ?? کیلومتری مرکز استان (گرگان) قرار دارد. از ? طرف به جنگل و از یک طرف به زمین های زراعی متصل است. آب چشمه از کف زمین می جوشد. براساس تحقیقات انجام شده این چشمه، از چشمه های آهکی است و آب آن از بخش داخلی جوشش دارد و سرریز این منبع آبی به رودخانه قره چای رامیان که یکی از شاخه های گرگانرود است، وارد می شود. در گل رامیان گونه های ماهیان شامل ماهی سفید رودخانه ای، سیاه ماهی و ماهی آبر نوئیدز را می توان یافت. 4 - آبشارها و چشمه ها شهرستان رامیان و بویژه دهستان قلعه میران نیز دارای آبشارهای متعدی می باشد که از مجموعه ابشارهای سرخه کمر به تعدا ? ابشار، مجموعه ابشارهای جوزک، مجموعه ابشارهای سید کلاته به تعداد ? ابشار، مجموعه ابشارهای چفت که تعداد انها به ?? ابشار می رسد که کوتاهترین ان ? و بلندترین ان ?? متر ارتفاع دارد،، مجموعه ابشارهای پشمکی، چشمه نیلبرگ، چشمه سید کلاته، انجیر چشمه، منطقه کوهستانی و برف گیر النگ نیز از دیگر جاذبه های این منطقه است. یکی از زیباترین آبشارهای این دهستان آبشار بزرگ روستای پاقلعه است که در غرب روستا و پشت کوه قرار دارد. این آبشار که ارتفاعی حدود 15 متر دارد دارای آبی بسیار خنک و زلال است و محیط پائین آبشار نیز به گونه ای است که گردشگران می توانند اتراق نمایند. 5 - چشم اندازهای جلگه یکی دیگر از جاذبه های طبیعی دهستان قلعه میران چشم اندازهای زیبای جلگه از روی قلعه ماران و الهادی می باشد در پائین دست کوه الهادی روستای قورچای با 328 نفر جمعیت قرار دارد. این روستا در محیطی زیبا و دلنواز قرار گرفته در غرب روستا سرزمینی مرتفع و کم شیب قرار دارد که محلی مناسب جهت پرواز پاراگلایدر است- گردشگران در این منطقه و در روزهای تعطیل به پرواز با پاراگلایدر می پردازند . همچنین چشم انداز جلگه رامیان-آزادشهر و گنبد کاووس از روی کوه قلعه ماران در مجاورت روستای پاقلعه بسیار دیدنی است. شاید به همین علت بوده که اشکانیان اینجا را به عنوان پایتخت دوم خود یا پایتخت تابستانی انتخاب کردند نمایی بزرگ از دشت و جلگه ای که همیشه مورد تهاجم بوده است و اینک در سایه صلح و امنیت این نما بسیار زیباتر و دل انگیز تر به نظر می رسد نمایی که چشم هر بیننده ای را شب و روزش نوازش می دهد و خیره می سازد. صنایع دستی محدوده مورد مطالعه: در حال حاضر (1390) در سه روستای مورد مطالعه در دهستان قلعه میران (روستاهای پا قلعه- سید کلاته و قورچای) فقط 22 نفر از صنعتگران روستایی به تولید آثار و صنایع دستی می پردازند و اگر تنگناها و مشکلات ایشان شناسایی و رفع نگردد این تعداد هم بیکار خواهند شد و این میراث گرانبها روز به روز متروک تر و منسوخ می گردد. برخی آمار به دست آمده به شرح زیر است : ( این آمار در فصل چهار پژوهش توسط جداول ویژه نشان داده شده است.) نتایج به دست آمده نشان می دهد 3 نفر یا 5/13 درصد صنعتگران 25 ساله و کمتر بودند، 10 نفر یا 5/45 درصد از 25 تا 55 ساله ، و 9 نفر یا 41 درصد سن بزرگتر از 55 سال داشته اند. این آمار به لحاظ حضور کم جوانان در این عرصه نگران کننده است و لزوم برنامه ریزی در جهت افزایش رغبت و انگیزه حضور جوانان در این عرصه را می طلبد. از لحاظ فعالیت به عنوان شغل اصلی فقط 4 نفر یا 2/18 درصد صنعتگران شغل اصلی خود را صنایع دستی معرفی کرده اند و مابقی یعنی 18 نفر یا 8/81 درصد صنایع دستی را شغل فرعی خود ذکر کرده اند ، که این آمار معنی دار مسائل مختلفی از لحاظ اقتصادی ( به صرفه نبودن ) و اجتماعی ( زندگی سنتی و دیدگاههای مردان برای کار منزل و مزرعه) را بیان می کند. 19 نفر از صنعتگران یا 4/86 درصد، در آمدی کمتر از 25 درصد از فروش تولیدات صنایع دستی خود داشته و تنها 3 نفر یا 6/13 درصد از ایشان درآمدی بین 25 تا 50 درصد از این راه داشته اند.که این آمار لزوم توجه بیشتر مسئولان را به این امر ضروری می سازد. خرید صنایع دستی به عنوان علت حضور گردشگران همواره اولویت چهارم و پنجم (پایین ترین اولویتها)را کسب نمود با نمره ی 4/2 از 100 بهبود این جایگاه و این نمره برنامه ریزی و تلاش فراوان می طلبد. از نظر صنعتگران ، 50 درصد گردشگران متقاضی دستمال ابریشمی ، 2/27 درصد متقاضی شال ابریشمی و 8/22 درصد متقاضی چادرشب هستند که می توان جهت بازاریابی آن در داخل و خارج کشور اقدام نمود. 9 نفر از صنعتگران یا 41 درصد ایشان ، اعلام نموده اند که محصولات شان را به واسطه ها می فروشند، 5 نفر یا 23 درصد به تجار صادر کننده و 4 نفر یا 18 درصد نیز خرده فروشی وعمده فروشی ها را خریدار محصولاتشان معرفی کردند. در این میان سهم تعاونی ها و عرضه مستقیم به بازار 0 بوده است که این امر نشان دهنده ی عدم قیمت گذاری مناسب کالاها است ، زیرا واسطه ها همیشه قیمت پایین تری را برای محصولات تعیین می کنند ، و عدم عرضه در بازار نیز گردشگران را از این محصولات و اطلاع از آن بی نصیب می گذارد. 11 نفر از صنعتگران ( 50% ) وجود دلالان و واسطه ها،5 نفر ( 23%) نبود بازاریابی ، 4 نفر (18%) نبود شبکه خرید مناسب و 2 نفر (9%) تبلیغات ناکافی را به عنوان مشکلات فروش محصولات عنوان کرده اند. 17 نفر (3/77%) قیمت گذاری عادلانه محصول و 5 نفر (7/22%) ایجاد شبکه اطلاع رسانی را از انتظارات خود برای حمایت وتقویت از طرف دولت عنوان کردند. گردشگران نیز علت خرید صنایع دستی را ای چنین عنوان کرده اند: 25 نفر ( 7/41% ) خرید به عنوان سوغات ، 14 نفر (3/23%) توصیه همراهان ، 12 نفر ( 20%) کیفیت خوب ، 9 نفر ( 15%) قیمت مناسب و توجیه فروشندگان نیز هیچ رایی نیاورد. و این نشان دهنده مشکل در سیستم عرضه است در حالیکه تقاضا وجود دارد ، اما هیچ ابزاری برای جلب مشتری بیشتر وجود ندارد. 42 نفر از گردشگران ( 70%) با انتخاب گزینه کاملا موافقم ، 16 نفر (6/26%) با گزینه موافقم و 2 نفر (4/3% ) نیز با گزینه نظری ندارم ، نظرات خود را در تاثیر گردشگری روستایی در تبلیغ محصولات ساخت هنرمندان روستایی اعلام داشته اند همچنین گزینه های مخالفم و کاملا مخالفم هیچ رایی را به خود اختصاص نداد. و اما 38 نفر (3/63%) با گزینه موافقم ، 15 نفر (25%) با گزینه کاملا موافقم ، 4 نفر (7/6%) با گزینه نظری ندارم و 3 نفر ( 5%) نیز با گزینه مخالفم نظر خود را در زمینه نقش گردشگری در بهبود وضعیت اقتصادی اعلام کردند همچنین گزینه کاملا مخالفم هیچ رایی را به خود اختصاص نداد. با نتایج به دست آمده از این تحقیق،منطقه مورد مطالعه از جاذبه های طبیعی فراوانی برخوردار است و همواره تعداد گردشگر زیادی از آنجا دیدن می کنند ، و اکثر گردشگران نیز از صنایع دستی این روستاها بی خبر هستند ، لذا می توان با یک برنامه ریزی مناسب در جهت توسعه ی صنایع دستی ضمن علاقمند کردن دوباره روستائیان به کار در این بخش و معرفی آثار ایشان و سهل نمودن عوامل تولید و بازاریابی ، هم در جذب گردشگر بویژه گردشگران علاقمند به صنایع دستی کوشید هم از این صنعت بدون دود درآمد خوبی برای رفاه روستائیان فراهم آورد. مدیران می توانند با برنامه ریزی مناسب ضمن توسعه صنایع دستی و جذب بیشتر صنعتگران از طریق ایجاد بازار کار و درآمد برای ایشان، گردشگران رانیز به این محیط زیبا جلب نموده و باعث رونق اقتصادی روستا و صنعتگران هنرمند روستا می شوند.